Nadciąga noc. Irakijczycy w cieniu amerykańskiej wojny - Anthony Shadid

Siedziałam w przychodni czekając na swoją kolej. Skończyłam już książkę, która miałam ze sobą i przestawiłam się na radio - Trójkę, oczywiście. Traf chciał, że akurat Michał Nogaś, prowadzący audycje o książkach. Kto jak kto, ale redaktor Nogaś zawsze mnie na jakąś książkę nakusi i muszę ja potem kupić/mieć/przeczytać. Oczywiście od razu zapisałam autora i tytuł, a także skrótowo, o czym książka opowiada. Przy okazji wizyty w zaprzyjaźnionej księgarni stałam się posiadaczką własnego egzemplarza książki Nadciąga noc. Irakijczycy w cieniu amerykańskiej wojny Anthony’ego Shadida. Urodzony w Stanach Zjednoczonych Shadid miał libańskie korzenie, ale dorastał w stricte amerykańskiej rodzinie; języka arabskiego nauczył się o wiele później i do celów związanych z pracą. Ten wieloletni korespondent New York Timesa na Bliskim Wschodzie był świadkiem wkroczenia sił amerykańskich do Bagdadu w 2003 roku. Obserwował jak zmienia się świat Irakijczyków, ich życie i sytuacja polityczna. Paradoksalnie zmarł nie w wyniku ran postrzałowych, a… ostrego ataku astmy połączonego z alergią na końską sierść. Dla przypomnienia dodam, że w Iraku w 2004 roku zginął w wyniku ostrzału polski korespondent wojenny, Waldemar Milewicz (dżihadyści zignorowali napis PRESS na samochodzie).

Bagdad liczy sobie ponad półtora tysiąca lat. Miasto to naznaczone jest krwawą historią licznych podbojów, ale i uważane za jedno z najpiękniejszych i najlepiej rozwiniętych. Niestety, XX-ty wiek przyniósł Irakijczykom dalsze rozczarowania – Shadid przytacza analogiczny do tego z 2003 roku przykład „wyzwolenia” Iraku: w roku 1917 Anglicy wyzwalają Irak spod tureckiej niewoli, co prowadzi do krwawo stłumionego powstania w 1920 roku. Po wyniszczającej wojnie z Iranem i napaści na Kuwejt, która pociągnęła za sobą  operację Pustynna Burza, Irak na dziesięć lat został odcięty od świata i zdany na łaskę kacyków podległych dyktatorowi z powodu sankcji wprowadzonych przez USA. W jednym z wywiadów Madeleine Albright zapytana przez dziennikarkę: Słyszeliśmy, że pół miliona dzieci zginęło. Wydaje mi się, że to jest więcej niż zginęło w Hiroszimie. Jak pani myśli, czy ta cena jest warta tego? bezdusznie stwierdziła: Myślę, że to jest bardzo trudny wybór, ale cena – myślimy że jest to tego warte. Irakijczycy nigdy jej tego nie zapomną...

Kiedy w 2003 roku Amerykanie wkroczyli do Iraku ludzie mieli nadzieję na wolność i swobody obywatelskie, które za czasów Saddama Husajna były tłamszone. Dyktator faworyzował sunnitów kosztem bardziej religijnych szyitów. Dowództwo armii USA jednak nie miało planu, co robić z wyzwolonymi ziemiami, i z czasem w Iraku zapanował kompletny chaos. Jak z początkiem działań wojennych bombardowano cele w miarę dokładnie, tak później bombardowane zostały cele cywilne, w tym dzielnice mieszkalne. Mężczyzna trzymający na rękach swoje zabite w wyniku bombardowania dziecko krzyczy do Shadida „czy mój syn wygląda jak generał?!”. W ludziach rośnie rozpacz i  niepewność, co przyniesie jutro. Ceny żywności wzrosły, prąd i woda jest towarem luksusowym. I w pewnym momencie ktoś rzuca, że Husajn nie był taki zły, skoro po zbombardowaniu w czasie  Pustynnej Burzy elektrowni w dwa tygodnie przywrócił miastu dostawy prądu, a amerykanie nie potrafili tego zrobić przez rok… Ludzie buntują się przeciwko okupacji. (tu  możecie poczytać o „stabilizacji” Iraku)

Jednocześnie odżywają dawne animozje miedzy szyitami i sunnitami. Do głosu dochodzą skrajni ajatollahowie, tacy jak Al-Sistani. Rodzi się dżihad, a zamachy na miejsca święte wypełnione tłumami pielgrzymów, bazary pełne kupujących, oraz na utworzoną niemal od nowa policję przybierają na sile zbierając coraz krwawsze żniwo.

Jak żyć w świecie pogrążonym w mroku, w którym ma się wrażenie, że zawsze nadciąga noc? Autor odwiedza kilkanaście zaprzyjaźnionych rodzin; Irakijczycy słyną z gościnności nawet wobec obcych, a Shadid jest przecież jednym z najeźdźców. Czternastoletnia Amal prowadzi dziennik, który regularnie pokazuje reporterowi. Pisze: "Dziecięce serca są pełne lęku i bólu z powodu wojny... Czym zawiniły dzieci, że muszą płakać i dorastać, dźwigając bolesne brzemię wojny?" Nie wstydzi się wyrażać swoich opinii, jest coraz bardziej świadoma sytuacji w kraju, wojna kradnie jej dzieciństwo. Nawet wybory w 2005 roku, które dały Irakijczykom namiastkę wolności i nadziei nie  przyniosły poprawy. Prawdopodobnie po 2003 roku w wyniku konfliktu zbrojnego, w tym także wojny domowej, zginęło około miliona Irakijczyków, w większości cywili. Nie dalej jak w niedzielę bomba podłożona pod namiotem z jedzeniem zabiła czternastu szyickich pielgrzymów, raniąc kolejnych 32.

Do reportażu Shadida podeszłam bardzo emocjonalnie. Pierwsze kilkaset stron czytałam dość długo, bo opis krwawych łaźni, w których ginęły dzieci działał na moja psychikę wyczerpująco. Część poświęcona polityce, rodzącemu się dżihadowi czytało mi się bardzo szybko. Nadciąga noc liczy ponad pół tysiąca stron, ale to za mało, by w pełni poznać ten podzielony, tragiczny kraj. Myślę, że Shadidowi wspaniale udało się oddać trwogę życia codziennego Irakijczyków w okupowanym Bagdadzie; równie rzeczowo opisał podłoże konfliktów religijnych, które doprowadziły do wojny domowej.