Trębacz z Samarkandy - Ksawery Pruszyński

Cienka jak zeszyt czwartoklasisty książka w czarnej, nieciekawej okładce skrywa trzy opowiadania. Tytułowe - Trębacz z Samarkandy, Różaniec z granatów, oraz Gwiazda wytrwałości. Sięgnęłam po ten tytuł zaciekawiona Samarkandą, która słynie z przecudnych zabytków. Domyślałam się, że samo miasto będzie tylko pretekstem dla snucia jakiejś historii i tak było rzeczywiście. Każdy Polak zna zapewne legendę o Lajkoniku; otóż Ksawery Pruszyński przytacza legendę pasującą do naszej jak ulał - opisywaną przez potomków Tatarów, którzy ongiś próbowali napaść na Kraków.

Dwa pozostałe opowiadania zostały zekranizowane w latach 70-tych. Różaniec z granatów jest historią o ironii losu i wojnie w Hiszpanii. W Gwieździe wytrwałości obecny jest element nadprzyrodzony, troszkę może oklepany, ale polany sosem patriotycznym. Ogólnie wszystkie trzy nowelki cechuje duże nasycenie wspomnień wojskowych z czasów drugiej wojny światowej. Pomimo iż wydanie, którym dysponuje moja biblioteka pochodzi z 1983 roku, opowiadania były napisane zaraz po wojnie, "na świeżo".

Ksawery Pruszyński w latach poprzedzających II wojnę światową, oraz w czasie jej trwania nazywany był "księciem reportażu". Sam Ryszard Kapuściński wypowiadał się o nim w superlatywach. Urodzony w 1907 roku w rodzinnym majątku na Wołyniu, Pruszyński dał się poznać jako znakomity reportażysta, publicysta oraz korespondent wojenny, obecny na frontach zarówno wojny w Hiszpanii, jak i światowej. Ponoć nie ustępował talentowi Hemingwayowi. Po 1945 roku  jako jeden z pierwszych wrócił z wojennej tułaczki do Polski, by od razu zająć się dyplomacją. Jednakże jego postawa była wielokrotnie krytykowana - z jednej strony jako kosmopolita był uważany przez stalinistów jako element niepożądany, z drugiej strony jako gorliwy patriota, pożyteczny dla nowego systemu humanista, pisarz, który z poduszczenia Jerzego Borejszy stanął w szranki o formowanie nowego, komunistycznego człowieka. Krytykowany był również przez Jana Lechonia, który nie mógł wybaczyć Pruszyńskiemu sprzeniewierzenie się ideałom wolnościowym i zaprzedanie się komunistom.

Będąc u szczytu kariery, w wieku 47 lat publicysta zginął tragicznie w strasznym wypadku samochodowym, który do dziś budzi wiele kontrowersji (obecne są tu teorie spiskowe o morderstwie na zlecenie Londynu); na niemal pustej drodze auto Pruszyńskiego zderzyło się czołowo z ośmiotomową ciężarówką. Jak było naprawdę - do dziś nie wiadomo.

Spuścizna Pruszyńskiego jednak jest stale obecna w kulturze Polski: w latach 1988-1999 przez Polski PEN Club przyznawana była nagroda im. Ksawerego Pruszyńskiego (ufundowana przez brata pisarza), nagrodzeni zostali między innymi Jan Nowak-Jeziorański, Teresa Torańska, Hanna Krall, Małgorzata Szejnert. Potomkowie Pruszyńskiego nie zostali bezimienni - syn, Stanisław, przez wiele lat pracował jako żurnalista największych kanadyjskich gazet, był także współpracownikiem Radia Wolna Europa, drugi syn, Aleksander został kandydatem na prezydenta Białorusi.

Pruszyński wydał kilkanaście książek o tematyce reportażowej, jego opowiadania zebrane są w kilka tomików, rozsiane są również po wielu antologiach, w tym w dwutomowej Antologii polskiego reportażu.

Linkografia: 

http://wiadomosci.wp.pl/Tragiczna-smierc-Ksawerego-Pruszynskiego 

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ksawery_Pruszy%C5%84ski 

http://www.penclub.com.pl/nagrody/nagroda-im--ksawerego-pruszynskiego 

http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/1506566,1,ksawery-pruszynski---legendarny-reporter.read 

http://bibliofil.com.pl/antologia-polskiego-reportazu-xx-wieku-t-1-2-m-szczygiel-red-100-xx-czarne-warszawa-2014-reportaze.html 

Książka przeczytana w ramach wyzwania 

Czytamy książki nieoczywiste